esej dla Asi ("BÓL I BLASK")

piękny film, elegancki, intymny, mądry, urzekło mnie to, bardzo, Banderas jak dla mnie zasłużył na Oskara, nigdy nie był Taki, wyrazisty i indywidualny, a zarazem uniwersalny; Penelope Cruz przecudna... gdybym nie była sobą, chciałabym być Penelope, ale taką Penelope jak tutaj, w tym filmie, ultrakobiecą Penelope; no i Almodovar, najlepszy od.... no od bardzo dawna, taki jak zawsze, ale inny, nowy, dojrzalszy, pełen blasku i bólu;

 Asia po filmie powiedziała "Napisz esej", więc napisałam, napisałam z przyjemnością, bo czemu nie, bo mogłam, bo chciałam coś Asi dać, coś niepoliczalnego, coś osobistego, ucieszyła się i chyba tylko o to chodziło

ESEJ DLA ASI

Byłyśmy na filmie Almodovara „Ból i blask”.

- Dobrze, że nie każesz mi pisać o tym eseju na jutro, na dwie strony – powiedziała Asia po filmie.

- Ale czemu nie? – głupawo spytałam ja.

- No to napisz! - Więc wyszło na to, że piszę. Esej. O konieczności bólu i wszechobecności blasku.

******

W jednej z pierwszych scen filmu pewna aktorka pyta głównego bohatera, Salvadora „Nie piszesz, nie kręcisz już filmów, co będziesz teraz robił?”, a on bez zastanowienia odpowiada: „Nie wiem. Po prostu żył”. Wydało mi się to od razu genialnie proste rozwiązanie, także moich własnych mocno aktualnych rozterek, bo być może rzeczywiście jest tak, że życie samo w sobie jest wystarczającym wyzwaniem. Poza tym jednak - i można to zauważyć obserwując losy Salvadora - życie ma także swoje orbity, stałe linie, które wytyczają jego bieg. Almodovar stworzył osobisty, sentymentalny film i pokazał, że jego egzystencjalne orbity to BÓL i BLASK. Czysto fizyczny ból starzejącego się ciała, który umie być wystarczająco dotkliwy, by okradać codzienność z wszelkiego blasku, a także głęboko skrywany ból duszy, który paraliżuje głównego bohatera filmu, zamyka go, odsuwa od świata. Salvador jest osaczony przez cierpienie, ale paradoksalnie to ono przypomina mu o jasnych i pełnych blasku momentach życia, składnia do ucieczki w świat wspomnień, przeżywania na nowo najważniejszych relacji, dawnych miłości, zapomnianych przyjaźni, a nawet do odkrywania ponownie własnej sztuki, a to z kolei w niespodziewany sposób rozjaśnia i ocala jego życie. Grany przez Banderasa starzejący się reżyser sięga w pewnym momencie po heroinę, by zagłuszyć samotność i liczne dolegliwości ciała, a następnie, aby ją zdobyć, decyduje się oddać bardzo intymne, romantyczne opowiadanie aktorowi (którego zresztą w gruncie rzeczy nie za bardzo nie lubi), żeby mógł zrobić z tego dzieła monodram. Ten rozpaczliwy gest wywołany przez ból, dzięki serii przypadków doprowadza jednak do spotkania Salvadora z człowiekiem, którego niegdyś bardzo kochał i to jedno spotkanie, pełne emocji, sentymentów i wspomnień wprowadza odmianę, ono wystarcza, by przywrócić życiu bohatera blask, by zmotywować obolałego Salvadora do porzucenia nałogu, do troski o zdrowie, docenienia przyjaciół, a ostatecznie do tworzenia nowych filmów.

Ból i blask to koleiny, które wytyczają bieg życia – tak właśnie mówi do mnie w tym filmie Almodovar, to usłyszałam. Szymborska napisała to kiedyś nieco inaczej: „moje znaki szczególne to zachwyt i rozpacz”, ale przecież pomimo innego doboru słów, nie mogę oprzeć się wrażeniu, że są to dokładnie te same co u Almodóvara krawędzie egzystencji. Ból i blask, zachwyt i rozpacz, cierpienie i piękno – a żadne z nich nie jest ani dobre, ani złe, bo zwyczajnie nie mieszczą się w tych kategoriach i nie da się ich wartościować, one po prostu są, istnieją, wdrukowane w człowieka, w jego przeżycia, doświadczenia, emocje, czy po prostu w los.

Ważnym motywem w filmie Almodóvara jest relacja Salvadora z matką oraz wspomnienia o niej. Jej troska o dom, zapobiegliwość, pracowitość, nieustanna krzątanina, czułość wobec syna, śpiew, jej siła - to matka kształtuje syna jako człowieka, mężczyznę i jako artystę, ojciec wydaje się przy niej postacią epizodyczną, którą ledwo się pamięta i do której przywiązuje się nieporównywalnie mniej uwagi. W jednej z ostatnich rozmów Salvador mówi do matki: ”Przepraszam, że nie byłem takim synem, jakiego sobie wymarzyłaś (…) .Zawiodłem cię, bo byłem sobą. Przykro mi.” Ważne i trudne słowa, a przecież pomimo tego bólu relacje między synem i matką są pełne miłości i czułości, a ich wzajemne przywiązanie nie słabnie z biegiem lat. Zatem nawet w tym wątku ból i blask okazują się nierozłączne. Cały film Almodóvara jest ich pełen, to one bowiem są nieusuwalną częścią życia i przeznaczeń każdego z bohaterów. To jednoczesne doświadczenie bólu i blasku wydaje się więc w perspektywie filmu Almodóvara uniwersalne, bo nie tylko każdy może go doświadczyć, ale każdy go doświadcza, choć niekiedy potrzeba czasu i odpowiedniej perspektywy, aby człowiek umiał to dostrzec i zauważyć. I może właśnie dlatego starzejący się Antonio Banderas, niegdysiejszy amant, jest w tym filmie przede wszystkim zachwycającym człowiekiem, znacznie piękniejszym niż w swoich poprzednich filmach, widzimy go w jego cierpieniu i w pięknie jego doświadczeń, a to jest bardzo prawdziwe, to czyni go bliskim.

Stephen Crane w wierszu „Na pustyni” napisał:

„Ujrzałem nagą bestię

Co przykucnęła na ziemi

Trzymała w rękach swe serce

Pożerając je.

Spytałem: czy to dobre bracie?

Gorzkie jest, gorzkie – odrzecze,

Lecz mi smakuje,

Bo gorzkie

I bo to moje serce.”

O tym jest film Almodóvara, o tym jest życie Salvadora, o tym jest każde ludzkie życie.